Kennis en preventie
In het Jaarverslag over 2021 geeft het Huis voor klokkenluiders (hierna: het Huis) aan dat zij de indruk hebben dat bedrijven en organisaties nog onvoldoende investeren in een goed functionerend en gedragen integriteitsbeleid. Zo blijkt uit de Verkenning Integriteitsmanagent & de integriteitsmanager, die het Huis in 2021 heeft uitgevoerd, dat de tijd die integriteitsmanagers aan hun rol kunnen besteden veelvuldig als te beperkt wordt gezien. Ook ontbreekt het nog wel eens aan voldoende (bij)scholing op het vakgebied. Het plannen, coördineren, evalueren en afleggen van verantwoording over het ethics & compliance programma verdient meer aandacht. Kleine organisaties zouden hierbij ondersteuning kunnen krijgen van hun branche-organisatie of een externe integriteitsmanager kunnen aanstellen.
Meldregelingen zijn in de meeste organisaties wel aanwezig. Maar voor ex-medewerkers, leveranciers en partners zijn die vaak moeilijk te vinden. Toch melden klokkenluiders zich nog wel eens bij het Huis omdat ze de meldregeling niet kunnen vinden of omdat er niets gebeurt met een melding. Met toestemming van de melder wordt dan contact opgenomen met de werkgever. Meestal bood de werkgever hierover dan duidelijkheid of pakte zij de melding alsnog op.
Wij adviseren organisaties altijd om hun meldregeling via hun externe website beschikbaar te maken voor business partners.
Het Huis zet zich steeds meer in op preventie en maatwerk. In 2021 werd bijvoorbeeld de IntegriteitsWijzer gelanceerd. Het is zeker de moeite waard om die eens in te vullen, om te kijken waar de verbetermogelijkheden liggen.
Daarnaast wordt geprobeerd om snel afspraken te maken met de werkgever over de opvolging van een melding van een misstand. Bijvoorbeeld door hulp te bieden bij het opstarten van bemiddelingstrajecten tussen de werkgever en de melder. De eerste ervaringen hiermee zijn positief. Ook streeft het Huis naar meer maatwerk op het gebied van psychosociale ondersteuning van melders.
Advies
Met betrekking tot de afdeling Advies van het Huis is het volgende overzicht opgenomen:
Bron: Jaarverslag 2021 Huis voor klokkenluiders
In 2021 waren er 208 nieuwe verzoeken om advies, waarvan in ten minste 11 gevallen een werkgerelateerde misstand vermoed werd. Oftewel: bijna elke maand is er wel een organisatie in Nederland waar een misstand wordt vermoed die de belangen van de samenleving schaadt. Wij vragen ons echter wel af waar die andere adviesvragen dan over gaan. Halen die de lat van de maatschappelijke misstand niet?
Het valt ook op dat het aantal ontvangen adviesvragen de afgelopen jaren is afgenomen. Het Huis geeft aan dat dit te maken kan hebben met de lockdown als gevolgd van de corona-crisis. Daardoor werkten meer mensen thuis en kwamen zij daardoor wellicht minder vaak in aanraking met mogelijke maatschappelijke misstanden op het werk.
Dit is toch wel opmerkelijk. In de Verenigde Staten ontving de SEC Office of the Whistleblower de afgelopen jaren juist steeds aanzienlijk meer meldingen van (externe) klokkenluiders. Waar ECI een stijgende trend rapporteert van het aantal interne meldingen door klokkenluiders, zien NAVEX en EQS een stabiele resp. dalende trend van het aantal interne meldingen door klokkenluiders de afgelopen jaren. Het kan zijn dat medewerkers, die vanuit huis werken, minder ogen op zich gericht voelen, waardoor ze eerder geneigd zijn om extern te melden. Verder lijkt het erop dat er door de coronacrisis meer druk is komen te staan op medewerkers, terwijl tegelijkertijd veel van de gebruikelijke beheersmaatregelen niet meer werkten of aangepast moesten worden. Men zou dan ook verwachten dat er zich meer fraude en andere misstanden zouden voordoen. Onderzoek door EY lijkt dit te bevestigen. Zo bezien is de dalende trend van het aantal adviesaanvragen bij het Huis merkwaardig.
Omdat het Huis zich vooral moet richten op maatschappelijke misstanden, heeft men de afgelopen jaren ook mensen moeten teleurstellen, die zelf dachten een serieuze misstand aan te kaarten, waar het Huis echter weinig mee kon, omdat het geen maatschappelijke misstand was. Dit kan een ontmoedigend effect hebben; op een gegeven moment gaat er een verhaal rondzingen van ‘daar heb je ook niets aan’.
Wij pleiten er dan ook regelmatig voor om afstand te doen van de ‘maatschappelijke misstand’ en alle meldingen over ‘serieuze misstanden’ in behandeling te nemen.
Opvallend is verder dat 18% van de adviesaanvragen uit de publieke sector kwam en maar liefst 55% uit de semi-publieke sector. De private sector was goed voor 27% van de adviesaanvragen. Dit bevestigt onze indruk – die we verder niet kunnen onderbouwen – dat werkgevers in de private sector doorgaans beter omgaan met klokkenluiderzaken dan de (semi)publieke sector.
Onderzoek
Het Huis doet twee soorten onderzoek: onderzoek naar gemelde vermoedens van een maatschappelijke misstand (misstandsonderzoek) en onderzoek naar de vraag of een werkgever een werknemer heeft benadeeld vanwege een melding (bejegeningsonderzoek).
In 2021 werden geen misstandsonderzoeken maar wel twee bejegeningsonderzoeken afgerond. In het eerste onderzoeksrapport werd onderkend dat de melder nadeel had ondervonden door tekortkomingen in het interne onderzoeksproces. Hier hebben wij een blog over gepubliceerd. In het tweede geval kon geen causale relatie tussen de melding en de beoordeling worden vastgesteld. Eind 2021 liepen er nog 5 onderzoeken. In totaal heeft het Huis tussen 2016 en 2021 8 onderzoeken afgerond.
Zo op het eerste gezicht zijn dat er niet heel veel, zeker als je er van uit gaat dat er elk jaar tienduizenden meldingen worden gemaakt in Nederland. Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat:
- Er met de meeste meldingen op een goede manier wordt omgegaan of dat
- Veel klokkenluiders geen beroep willen doen op het Huis of het niet weten te vinden of
- Zaken niet in behandeling worden genomen door het Huis, bijvoorbeeld omdat het maatschappelijk belang niet in het geding is.
Wie het weet mag het zeggen.
Verder heeft het Huis aan dat het werkt aan efficiëntere werkprocessen met kortere doorlooptijden.
Bron: Jaarverslag 2021 Huis voor Klokkenluiders
Verlanglijst
Het Huis geeft verder in het jaarverslag aan dat zij ook nog een verlanglijstje hebben:
- Meer ondersteuningsmaatregelen voor melders
- Wettelijke verankering van de preventie- en kennistaak van het Huis
- Een sanctiebevoegdheid en interventiemogelijkheden
Uit het laatste gewijzigde voorstel Wet bescherming klokkenluiders blijkt dat het Ministerie van Binnenlandse Zaken werkt wilt maken van de eerste twee punten. Maar er worden aan het Huis vooralsnog geen sanctie- en interventiemogelijkheden gegeven. Dat is jammer; wij zouden namelijk graag zien dat er een sanctie volgt voor organisaties die hun meldprocedure niet op orde hebben. En dat een instantie hier toezicht op houdt.
Tot slot geeft het Huis aan dat zij meer capaciteit nodig heeft. Daaraan wordt tegemoet gekomen.
Wilt u graag een cursus volgen op het gebied van integriteitsmanagement? Of besteedt u de rol liever uit aan een externe integriteitscoördinator? Neem dan contact met ons op.
