Gepubliceerd op 26 oktober 2021

Eind september behandelde de parlementaire commissie voor Binnenlandse Zaken het door Minister Ollongren ingediende voorstel Wet Bescherming Klokkenluiders. Het lijkt erop dat de Tweede Kamer aanstuurt op uitstel van de wet, opdat het Ministerie een beter wetsvoorstel kan maken. Waar schort het aan?

Tijdens de twee sessies van de parlementaire commissie voor Binnenlandse Zaken kwamen betrokkenen en deskundigen aan het woord, zoals het Huis voor Klokkenluiders, Transparency International, werkgevers- en werknemersorganisaties, Professor Wim VandeKerckhove en ervaringsdeskundigen. De eerste sessie was tamelijk ontluisterend, omdat hier namense de commissie alleen Renske Leijten (SP), Pieter Omtzigt (zelfstandig kamerlid) en Inge van Dijk (CDA) bij aanwezig waren. De tweede sessie was gelukkig een stuk beter bezocht.

Tijdens de sessies werd er stevige kritiek geleverd op het voorstel van het Ministerie. Zo is de evaluatie van de huidige Wet Huis voor Klokkenluiders al in juni 2020 afgerond, maar daar is door het Ministerie nog niets mee gedaan, naar verluidt omdat dit een snelle implementatie van de Europese richtlijn in de weg zou staan. Zoals bekend dient de Europese richtlijn uiterlijk op 17 december 2021 geïmplementeerd te zijn. Ook de Raad van State is overigens zeer kritisch over het huidige wetsvoorstel.

De deelnemers aan de sessies gaven aan dat de interesse voor integriteit vanuit de politiek wordt gemist. Dit geldt met name voor de ondersteuning van klokkenluiders. Zo is er bijvoorbeeld nog steeds geen financiële ondersteuning voor klokkenluiders, ondanks dat de Minister al eens een experiment met een fonds heeft aangekondigd. Als een klokkenluider wordt benadeeld, dan moet deze zelf naar de civiele rechter stappen voor een financiële vergoeding. Dit kost veel tijd en geld en is ook psychologisch zeer belastend.

Daarnaast mist het huidige Huis voor Klokkenluiders mensen, middelen en bevoegdheden. Zo zou men graag de bevoegdheid willen om – met toestemming van de werknemer – een ‘stand-still’ op te leggen aan de werkgever, waarbij de werkgever bijvoorbeeld voor een periode van drie maanden geen disciplinaire maatregelen mag nemen tegen een melder. De tussentijd kan gebruikt worden om de bemiddelen tussen de melder en de organisatie.

Verder kan het Huis momenteel geen sancties opleggen naar werkgevers. Zoals Wim VandeKerckhove aangaf: Het Huis moet tanden krijgen.

Het Huis gaf aan dat zij jaarlijks honderden telefoontjes ontvangt. Een opmerkelijke trend die daarbij gesignaleerd wordt is, dat er binnen het onderwijs vaak sprake is van een angstcultuur.

Transparency International stelde voor om de reikwijdte van de wet uit te breiden tot ‘misstanden’. In de huidige wet moet er sprake zijn van een ‘maatschappelijke misstand’; met de nieuwe EU-richtlijn komen hier de inbreuken op EU-wetgeving bij.

Wij vinden dit een zinvol voorstel. Een frustratie van veel klokkenluiders is namelijk, dat de lat voor een ‘maatschappelijke misstand’ best hoog ligt. Soms kaarten klokkenluiders misstanden aan en verwachten zij vervolgens beschermd te worden. Echter, als de misstand geen ‘maatschappelijke misstand’ is, worden zij niet beschermd en kan het Huis ook niet veel voor hen doen. Dit leidt tot veel frustratie. Deze melders ervaren de wetgeving als een wassen neus. Sommigen verkondigen dat ook luid.

Tijdens de sessie gaf Transparency International bijvoorbeeld aan dat ‘(seksuele) intimidatie’ ook een misstand kan zijn, maar dat klokkenluiders die dit rapporteren niet beschermd worden onder de nieuwe wetgeving. In een volgend artikel geven wij een pijnlijk voorbeeld van een politieagente die misstanden ondervindt – en er vervolgens voor wordt ontslagen. In een ander artikel leest u meer over onze wensenlijst voor de Wet Bescherming Klokkenluiders om dit soort situaties te voorkomen.

Vraag naar uitstel

In hun schriftelijke reactie op het wetsvoorstel vragen meerdere fracties aan de Minister om het huidige wetsvoorstel in te trekken omdat het onnodig complex en moeilijk uitvoerbaar is. Velen vragen om meer dan alleen een minimale invoering van de EU-richtlijn en een ruimhartiger (financiële) ondersteuning van klokkenluiders. Bovendien zou de evaluatie van de Wet Huis voor Klokkenluiders meegenomen moeten worden. D66 stelt daarbij nog de interessante vraag of er voldoende geïnvesteerd wordt in het opleiden van het personeel dat het interne meldkanaal gaat bemensen en of er op dit moment genoeg goed opgeleide personen zijn om dit werk te kunnen verrichten.

De reacties zo overziend lijkt er een ruime meerderheid te zijn vóór uitstel van de invoering van de wet, opdat het wetsvoorstel verder verbeterd kan worden. Wij zijn benieuwd naar de reactie van de Minister.

En betekent dit nu dat u voorlopig niets hoeft te doen? Daar denken wij anders over. Zie onze pagina over wat uitstel van de Wet Bescherming Klokkenluiders voor u zou betekenen.